Kitaplaşıp tarihi bir belge olarak yarına aktarılması gereken bir konuşma…
Çukurova Üniversitesi Türkoloji Merkezi Kısacıkoğlu Konağı’nda geçtiğimiz haftanın konuğu Murat Ulaş idi. Konuşmanın başlığı bana ilginç geldi: “Yanmış, Yıkılmış, Yok edilmiş Adana…” Konuşmacı bir Mimar hele bu mimar Murat Ulaş olunca dinleyici olarak katıldım.
Konu başlığına takıldım. Kötümser ve yorgun bir imaj.
İtalo Calvino kadar, kentlerin ruhunu derinlemesine yansıtan başka bir yazara rastlamadım. Kendisi Mimardı.
Calvino’nun etkisiyle gördüğüm her şehri bir duyguyla anmaya başladım. O şehrin bende uyandırdığı yoğun duygular…
Mesela Akçakoca, Işıklar Kenti… Tuluyhan Uğurlu’nun notalarında Düzce… Ve iç Anadolu’da bir dizi ; görünmez kentler, gölgesiz kentler… vs… vs…
Adana benim için “mevsimleri çalınmış kenttir…” Son zamanlarda tanık oluyoruz, biraz da umutları çalınmış…
Bana göre şehirler insandır. Doğar yaşar, gelişir ve ölür… Şehirler de çocuklar gibi büyümeye başlar, gençlik yıllarında olduğu gibi gelişir, yaşlanır, yatağa düşer ve ölür. (Bu bakış açısını sık sık Melih Baki ile tekrar ederiz. Doğan ve ölen şehirlerin listesini yapmıştı) Duyguları vardır kentlerin, taşkın, coşkun, sevimli, renkli, umut verici, sıkıcı… Hatta melankolik kentlerin olduğuna bile inanmaktayım.
Bu nedenle konferansın adını eleştirdim. Adana bu tanımlandığı gibi değildi.
*
YAPILARIN YOLCULUĞU
Prof. Dr. Deniz Abik Hocamız, kısa bir tanıtım konuşması yaptı ve Murat Ulaş’ı konuşmasını yapmak üzere davet etti. Adana’nın simge yapıları ne idi ne oldu?
Söz Sayın Murat Ulaş’ta:
KALE KAPISI: Adana surlarının iki kapısından biri olup, Güneye açılan kapısıdır. 1900’lü yılların başına kadar varlığını sürdüren kapının Abidinpaşa Caddesi üzerinde temelleri halen görülmektedir.
OROSDİ BACK: Orosdi back Adana Mağazası 1906 yılında açılmıştır. Önceleri Osmanlı’da olmayan malları ithal edip, toptan satışlardan sonra perakendeye yönelirler.
Mağaza 1926 yılına kadar açık kalır. Adana tarihi kent merkezine damgasını vuran bu yapı ve civarı halk arasında Horozdibeği olarak anılır.
CİZVİT OKULU: Postane Caddesi üzerinde bulunan Fransız Cizvit Okulu’na ait yapılar işgal döneminde hastane olarak da kullanılmıştır. Daha sonra yıkılarak yerine Büyük Postane binası yapılmıştır.
AZİZE MERYEM ANA KİLİSESİ: Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde Adana’daki Ermeni Apostolik Kilisesinin Kilikya Kırsal Makamı katedrali idi. Katedral 1840 yılında inşa edilmiş ve 1922 yılına kadar Ermeni Apostolik Cemiyeti’ne hizmet vermiştir.
1969 yılında yerine Merkez Bankası yapılana kadar sinema olarak kullanılmıştır.
ESKİ KUYUMCULAR ÇARŞISI: 1548 yılında Kemeraltı Camii’nin yanına inşa edilen Medrese Yapıları, sonraki yıllarda Kuyumcular Çarşısı olarak kullanılmış, 1985’li yıllarda ise belediye tarafından meydan genişlemesi nedeniyle yıkılmıştır.
ESKİ VALİ KONAĞI: 1900’lü yılların başında Adana Valisi Süleyman Bahri Paşa tarafından yaptırılan konak 1940’lı yılların sonunda Ali Münif Yeğenağa Caddesi’nin genişletilmesi nedeniyle yıkılmıştır.
YENİ OTEL: 1920 yıllarının başında yapılan otel binası Adana’nın ilk yüksek katlı otelidir. 1970’li yılların başında yıkılarak yerine Yapı ve Kredi Bankası yapılmıştır.
DR. HAAS HASTANESİ: 1911 yılında Cyrıll Herbert Haas Uluslar arası Board Hastanesi’nde yılda 20.000 hastaya bakılıyordu. 1951 yılına gelindiğinde Dr. Haas emekliye ayrılarak Adanalılarla vedalaşıyordu. Bina el değiştiriyor ve Elizabeth Necdet Ayas’ın projesi olan Özel Ayas Koleji 1962 – 1963 Eğitim Yılı döneminde açılıyordu. İngilizce eğitim veren okul1993 yılına kadar binlerce Adanalı öğrenciye hizmet vermiştir.
TÜRKOCAĞI: 1923 yılının Şubat ayında faaliyete geçen Adana Türk Ocağı ülkedeki en faal Türk Ocaklarından biri idi. Atatürk’ün Adana’ya her geldiğinde ziyaret ettiği ve takdirle bahsettiği Adana Türk Ocağı Binası 1931 yılında Türk Ocakları’nın kapatılmasıyla Halkevi olarak kullanılmıştır. 1970’li yıllarda yıkılan binanın yerine Tarım Müdürlüğü Binası yapılmıştır.
ADANA GUREBA HASTANESİ: Adana Valisi Bahri Paşa tarafından 1898 yılı Mayıs ayında açılışı yapılan hastane, Gülek Boğazı’ndan geçiş vergisi Adanalıların desteği ile yapılmıştır. Servet-i Fünun Dergisi’nde de fotoğrafı yayınlanan hastanenin adı açıldığında Hamidiye Gureba Hastanesidir.
FRANSIZ OKULU
Bebekli Kilise’nin doğusunda bulunan Cemal Gürsel Caddesi’ne cepheli Saint Joseph Rahibe Okulu Binaları 1930’lu yıllardan sonra Park Otel olarak kullanılmış, 1960’lı yılların sonunda da yıkılmıştır.
MURAT PALAS OTELİ: 1900’lü yıllarda yapılan Murat Palas Oteli döneminin en nezih tesisi idi. Binanın tarihi önemi ise Mondros Mütarekesi ile dağıtılan Osmanlı Ordusunun Karargahı olan bu binada Mustafa Kemal Atatürk’ün 30 Kasım 1918’de Alman Komutan Liman Von Sanders’ten “Yıldırım Orduları Komutanlığını” devralmasıdır. Sonraki yıllarda yıkılan binanın yerinde şimdi Toprak Pasajı bulunmaktadır.
PROTESTAN KİLİSESİ İSTİKLAL İ.O: 1880’li yıllarda Amerikalı misyonerler tarafından yaptırılan kilise binası çeşitli dönemlerde onarım görmüş1960’lı yılların sonunda Kızılay Caddesinin genişletilmesi sırasında yıkılmıştır.
VE DİĞERLERİ: Gön Hanı, Eski belediye Binası, Adana Borsa Binası, Eski Postane, Bahri Paşa Çeşmesi, İş Bankası, Hilal Han, Kozan Han, Erkek Muallim mektebi, Tırpani Fabrikası, Pehlivan Palas Oteli, gençlik sarayı vd… (Bu yapıları da umarım bu konularda yayınlanacak kitaptan okur, öğreniriz.)
ADANA İÇİN DAİMA UNUTLUYUZ…
Konuşma yoğun ilgi gördü. Yüreği Adana için atan sanat ve akademi camiasından bir çok kişi vardı. Çok değerli soru ve görüşler geldi. Murat Bey tek tek sorulara yanıt verdi.
Ben de kaygımı dile getirdim: “Yıkılmış, yakılmış Yok Edilmiş Adana… Kötümser bir başlık değil mi?”
Murat Ulaş güldü.
“Asla kötümser değiliz. Özellikle dikkat çekmek amacıyla bu adı verdik. Adana’dan umudu kesmediğimiz, umutlu olduğumuz katılımcılar ve ilgilerine bakınca belli oluyor…”
Çok değerli bilgiler edindik, en kısa zamanda bu konuşma ve içeriğinin bir kitap halinde yayınlanmasını bekliyoruz.
Öyle bir kitap tarihi bir belge niteliğinde olacaktır.
